Sống Trên Đất Mỹ, Nói Tiếng Việt

Đây là một đề tài tôi muốn viết từ lâu nhưng chần chừ mãi, phần vì lười biếng, phần vì thiếu tự tin không biết viết ra có ai chịu đọc không và vì do dự mãi không biết đặt tựa đề như thế nào cho gọn, cho đúng với ý muốn của mình. Nay, nhân đọc cuốn “Rừng mắm văn nghệ” của Võ Đình, một họa sĩ kiêm văn sĩ, tôi sung sướng tìm được nhan đề bài viết của tôi phỏng theo bài viết của ông Võ Đình nhan đề “Sống ở Mỹ viết tiếng Việt”. Tôi xin phép ông Võ Đình được đạo văn, thuổng của ông cái tựa đề dùng cho bài viết của tôi.

Cách đây một năm, tôi lên San Jose dự đám cưới đứa cháu, con cô em họ. Trong câu chuyện hàn huyên sau bữa ăn tối, cô em của tôi thuật lại câu chuyện khá vui sau đây: Nhân tôi khen thằng cháu qua Mỹ từ lúc còn bé tí mà vẫn nói được tiếng Việt mà lại là tiếng Huế nữa mới là ngon lành chứ. Cô em tôi kể rằng trong một cuộc phỏng vấn nghề nghiệp (Job Interview) người phỏng vấn đại diện cho công ty là một người Việt Nam nên ông ta vui miệng hỏi thằng cháu tôi:

- Ở nhà, anh nói tiếng Việt hay tiếng Mỹ?

- Tiếng Việt, vì bố mẹ tôi không muốn tôi nói tiếng Mỹ.

- Anh nói tiếng Việt vùng nào?

- Tôi nói tiếng Huế Mọi.

Người phỏng vấn chào thua vì không biết tiếng Huế Mọi là tiếng vùng nào. Số là cháu tôi nói tiếng Huế nhưng âm điệu pha lẫn giọng Huế, giọng Sài Gòn và giọng Mỹ thành một thứ tiếng lơ lớ mà dân Huế chúng tôi thường gọi đùa là “Huế Mọi” do các sắc dân vùng thượng du ở Huế nói, vì thế cô em của tôi thường chế nhạo thằng con là:

- Mi nói tiếng Huế Mọi.

Tội nghiệp cháu tôi! Nó cứ nghĩ là có một thứ tiếng Huế Mọi trong ngôn ngữ Việt Nam, do đó nó trả lời người phỏng vấn là nó nói tiếng Huế Mọi làm ông này cứ ngẩn tò te chẳng biết thứ tiếng gì và ở vùng nào trên dải đất Việt Nam. Thật ra tiếng Huế ở các vùng núi nghe thật lạ tai, ngay cả đối với dân Huế chính gốc chứ không phải là chỉ đối với dân Việt Nam ở các thành phố trong Nam hay ngoài Bắc. Thứ tiếng Huế này mang một âm sắc như người ngoại quốc nói tiếng Viêt Nam, nghe ra ngọng nghịu và cứng thật cứng chứ không nhuyễn như dân Huế “chay” tức là Huế một trăm phần trăm. Tôi không biết các nhà ngôn ngữ học nghe tiếng Huế của chúng tôi như thế nào chứ tôi lắm lúc không nhiều thì ít cũng thấy tự ái “địa phương” bị tổn thương khi dân các thành phố khác chế nhạo rằng chúng tôi nói tiếng Huế không có dấu hỏi, dấu ngã mà chỉ toàn dấu nặng. Đồng ý với mọi người là chúng tôi phát âm dấu hỏi và dấu ngã giống nhau, không phân biệt rõ ràng như dân Hà Nội chứ dấu hỏi và dấu ngã làm sao mà giống dấu nặng được. Chắc quý vị này chẳng bao giờ ráy tai nên nghe dấu hỏi ra dấu nặng hoặc là họ thích dấu nặng hơn dấu hỏi trong một vài từ ngữ nào đó chăng. Chẳng hạn như cái nhà ông MC của một trung tâm ca nhạc trong một cuốn video đã pha chè quá nhạt không thể cười được dù bị cù lét rách cả nách, một lối pha chè thô tục coi thưòng khán thính giả khi ông ta nhái giọng rao hàng của một người bán đu đủ và cố ý phát âm nhầm chữ “đu đủ” theo cách nghe dấu hỏi ra dấu nặng của ông. Điều đáng nói là ông ta lại là một nhạc sĩ, tất nhiên trình độ thẩm âm của ông ta phải hơn người u mê về âm nhạc thế mà ông cũng nghe nhầm dấu hỏi ra dấu nặng thì thật không tài nào hiểu nổi. Bỉ ổi không thể tưởng được! Ở Sài Gòn, tôi chưa từng bao giờ nghe ai rao hàng: “Ai đủ không?” như cái ông MC nọ. Thế mà cũng có người cười! Đúng như cụ Nguyễn Văn Vĩnh đã nói: “Dân An Nam ta cái gì cũng cười được!”. Chúng tôi, dân Huế chỉ phát âm hỏi và ngã thua dân Hà Nội mà thôi! Tôi lưu ý quý vị là dân Hà Nội chính gốc chứ mấy ông cách mạng tứ xứ nói giọng Bắc Kỳ kiểu Nghệ Tĩnh như ông Hồ thì nghe thật điếc con ráy, chẳng khác gì tiếng Huế Mọi. Cái thứ ngôn ngữ của các cán ngố đệ tử của ông già Hồ chắc phải gọi là tiếng “Bắc Mọi” hay là “Bắc Cáo”. Giọng Bắc thuần túy của dân Hà Thành thanh lịch ngày xưa biến đi đâu mất? Ngày nay, tôi ra Hà Nội chỉ nghe toàn giọng “Bắc Cáo”. Chán ơi là chán!

Đa số người Việt Nam chúng ta tuy sinh sống ở Mỹ nhưng vẫn dùng tiếng mẹ đẻ để giao thiệp với nhau dù tiếng Mỹ có nhiều người còn thông thạo hơn tiếng Việt. Đây là trường hợp các thanh thiếu niên sinh trưởng tại Mỹ hoặc qua Mỹ lúc còn bé, khi vốn liếng tiếng Việt chỉ vừa đủ dùng. Loại tiếng Việt này khá lý thú! Chúng ta nghe thế hệ này nói tiếng Việt tất phải phì cười. Nhưng đây là một căn bệnh rất dễ chữa. Chỉ cần một thời gian chịu khó trau dồi thì sẽ nói tiếng Việt lưu loát và dùng tiếng Việt chính xác và trong sáng ngay.

Tôi có quen một ông bác sĩ thú y trước đây đã từng giữ chức vụ quan trọng trong Bộ Canh Nông VNCH nên qua Mỹ ngay từ những ngày sôi động năm 1975. Ông có một vài đứa con sinh trưởng tại Mỹ nên có thể xem chúng như những Mỹ con và tôi đã từng được nghe những đứa bé này nói những câu tiếng Việt thật ngộ nghĩnh như:

- Bố bảo con canh chừng không cho ông nội ngồi ngoài vườn lâu nhưng con nói mà nó không nghe, nó cứ ngồi ngoài đó mãi.

Hoặc là khi có người gọi phone vào thì thằng bé bảo với mẹ nó rằng:

- Mẹ ơi có ông nào muốn mẹ nè! Con nói mẹ chưa sẵn sàng nhưng nó nói là nó muốn mẹ liền right now.

Con nhỏ em của thằng bé lại nói tiếng Việt thông thạo hơn thằng anh và lại còn dùng văn phạm một cây xanh dờn như:

- Em muốn anh cầm (hái) trái kia kìa cho em. Nó đang ngồi trên cái cành over- there.

Chúng ta phải chấp nhận cách nói tiếng Việt này của con cháu chúng ta và cố gắng dạy cho chúng nói năng lưu loát hơn.

Nhưng thật khó thể chấp nhận thứ tiếng Việt lai căng của một số người Việt chỉ mới sống ở Mỹ một vài năm mà lại ở tại đất Cali trong cộng đồng Việt Nam đông nhất thế giới này. Hàng ngày họ nói tiếng Việt trong gia đình, ra ngoài đời, sống trong xã hội Mỹ, họ cũng tiếp xúc với đồng hương nhiều hơn với người Mỹ. Lưỡi của họ cũng nếm toàn nước mắm trong bữa ăn thường nhật nên chúng ta khó có thể nghĩ là lưỡi của họ đã bị líu lại nên không thể nói tiếng Việt lưu loát được nữa. Tôi đã từng nghe họ nói một thứ tiếng Việt 7 phần Việt 3 phần Mỹ hay là tứ lục tức là 6 Việt, 4 Mỹ. Trong các câu nói bao giờ họ cũng cố gắng chêm vào một số từ ngữ Mỹ cứ y như là họ đã quên tiếng mẹ đẻ và trong lúc nói chuyện thì tiếng Mỹ đã đến trước trong trí óc đã dày đặc tiếng Mỹ. Họ muốn cho ta nghĩ là họ am hiểu tiếng Mỹ, là họ rất giỏi tiếng Mỹ. Nhưng chẳng lẽ nói chuyện với người

Việt mà lại xài toàn tiếng Mỹ (mà thực ra họ cũng chưa đạt đến trình độ lưu loát tiếng Mỹ như họ mơ tưởng hay lầm tưởng) nên họ bèn chọn phương thức khoe tài tiếng Mỹ bằng cách nói nửa nạc, nửa mỡ tức là nửa Mỹ nửa Việt trộn lại với nhau thành một thứ tiếng lai căng, đầu Ngô mình Sở chả ra cái quái gì. Thứ tiếng Việt này có thể gọi là tiếng Việt-Mỹ hổ lốn hay là Việt-Mỹ tả pín lù. Chúng ta hãy nghe những ngôn từ sau đây để thấy sự kệch cỡm, kênh kiệu và đôi khi lại còn để lòi cái dốt ra nữa.

Đây là một cán sự sở xã hội quận Cam nói chuyện với khách hàng Việt Nam, một người không rành tiếng Mỹ:

- Anh chỉ báo cáo chậm một ngày là tôi “do something” rồi. Nhưng mà OK, “anyway” tôi cho anh một cái “chance”. OK, tôi để cho anh “try”, OK cho “next time, OK”?

Trong một câu ngắn mà cô OK tía lia như lính nhảy dù của chúng ta bắn súng đại liên M60 thì thật hết chỗ chê.

Thử tưởng tượng sáng sớm tinh mơ vào sở làm, nghe một cô bạn đồng nghiệp “chảnh” qua điện thoại:

- Em “say” thực tình mà anh nghĩ như thế thì thôi em không có “ke” nữa.

Chắc các bạn phải tự hỏi sao cô này mới sáng bảnh mắt mà lại đã “say” rồi và mắt cô chắc vừa mới khỏi bệnh cườm nên nay cô tin cho bạn cô biết là mắt cô không còn có “ghèn” nữa.

Lại một hôm, tôi vào một cửa hiệu bán sách, may mắn được nghe ông chủ tiệm nói tiếng Mỹ vi vút như thế này:

- Hiện nay tôi không thể trả lời anh right now được. But anyway tôi sẽ write down cho anh một cái check. Anh yên chí, tôi sẽ mail cho anh ngay today.

Nghe những câu nói chắp vá như những cuộc tình của trai tứ chiếng gái giang hồ, tôi bỗng muốn bắt chước hai nhân vật Hứa Do, Sào Phủ bên Tàu chạy vội về nhà để rửa lỗ tai. Tiếng Việt Nam ta mà nói đến trình độ này thì thật “Ấy là bệnh nặng” không còn thuốc chữa được nữa! Tôi nghĩ rằng nếu ngày nào bạn cũng nghe những câu nói tả pín lù, lai căng, hằm bà lằng, thịt ba rọi, nửa nạc, nửa mỡ, loạn xà ngầu như thế thì chắc là bạn phải đi khám lỗ tai vì bị viêm màng nhĩ. “Speak tiếng Việt” như vậy thì chẳng khác nào ta ăn bánh mì với mắm ruốc trộn với “butter”.

Tôi đồng ý là có những từ ngữ Việt Nam dùng không đạt, không “tới” bằng tiếng Mỹ thì ta có thể dùng tiếng Mỹ để thay thế, chẳng hạn như: đi shopping, đi dự party, gọi phone vv... Trái lại, tôi thấy dị ứng với thứ tiếng Việt lai căng, kênh kiệu như cô Ký Điệu, động một tí là Wow! My God! Really hay I see vv... phát âm với giọng đặc sệt Huế hay Quảng Nam, Quảng Ngãi, Sài Gòn, Hà Nôi vv...

Thậm chí có người lại dùng tiếng Mỹ một cách kỳ lạ, chẳng hạn họ đã dùng tiếng Việt rồi lại kèm theo tiếng Mỹ để diễn tả cùng một ý. Ví dụ: “Nhưng dù gì thì anyway...” hoặc là “tôi đã cố gắng try...” hay “Xin quý vị đi follow theo sau tôi”.

Thời gian tôi chưa về hưu, ở nhà đuổi gà cho vợ hay nói đúng hơn là xào thịt gà cho vợ vì món này rất dễ “easy to cook” (tiếng Việt ba rọi đấy!), tôi đã gặp nhiều khách hàng đến cơ quan tôi làm việc, năn nỉ được tiếp xúc với chuyên viên Việt Nam. Nhưng khi họ gặp tôi thì lại xài tiếng Việt-Mỹ tả pín lù khiến tôi phải nhẹ nhàng bảo họ rằng muốn nói tiếng Mỹ thì tôi giới thiệu chuyên viên người Mỹ để dễ trình bày vấn đề còn đã muốn gặp chuyên viên Việt Nam như tôi thì xin dùng tiếng Việt để tôi dễ hiểu hơn. Lúc bấy giờ họ mới chịu nói tiếng Việt với tôi nhưng xem chừng không thoải mái bằng thứ tiếng Viêt-Mỹ ba rọi. Thật có trời mới biết họ là người nước nào và trình độ Anh ngữ của họ cao đến mức nào!

Các bạn có thể nghe một câu như thế này mà không khó chịu thì tôi xin đầu hàng cả hai tay lẫn hai chân:

- “Mẹ không có free time để talk cho you nghe. Hẹn you some day Mom sẽ talk more hơn, OK?”

Những gì tôi viết trên đây là muốn trình bày với các bạn một khía cạnh trong đời sống trên đất Mỹ. Xin bạn đọc xem như là một câu chuyện khôi hài. Tôi không có tham vọng dạy đời mà chỉ mong mang đến cho các bạn một niềm vui nho nhỏ trong những lúc trà dư tửu hậu. Nếu quý vị “Say Yes” thì tôi “Thank Kiu” quý vị, còn nếu quý vị “Say No” không đồng ý với tôi thì tôi xin “Sorry” quý vị. “See you later” sau, quý vị nhé!

Hẹn quý vị một ngày “biu ti phun xơn sai” tức là một ngày đẹp nắng! Phiên âm theo kiểu VC như thế này cũng chán thật là chán! Khổ lắm biết rồi, nói mãi!

Câu chuyện bên lề: Tôi không thể hiểu được tại sao một người Việt Nam đã nói tiếng Việt trong một thời gian dài hơn 20 năm mà có thể quên tiếng mẹ đẻ như ông bạn của tôi. Ông ta sang Pháp du hoc năm 21 tuổi. Học thành tài, ông ta ở lại Pháp dạy đại học Pháp rồi lấy vợ đầm (tức là người Pháp). Rồi, không hiểu ông ăn nói loạng quạng như thế nào mà ông quên mất tiếng Việt Nam. Sau này vì Viêt Nam mời ông ta về nước nghiên cứu ngành địa chất giúp nhà nước nên ông ta phải học lại tiếng mẹ đẻ. Thế nhưng lúc tôi sang Pháp, trong một ngày hội những bạn bè đồng môn, gặp lại ông, tôi nghe ông ta nói tiếng Việt giống hệt một người Pháp mới học nói tiếng Việt Nam. Tôi chỉ muốn mắng cho ông ta là “thằng mất gốc”. Cũng may là ông ta đã hồi tâm mà trở về nguồn, học nói tiếng Việt trở lại sau bao năm quên nguồn cội. Ông ta kể cho tôi nghe một hôm ông ra ngoài Bắc đến một vùng thôn quê nghèo, ông cùng bà vợ đầm bước xuống ghe để sang sông, bỗng ông thấy một con đỉa đeo vào chân bà vợ, ông khiếp quá nên gọi tíu tít nhờ ngưòi giúp gạt con đỉa ra khỏi chân vợ khiến người dân quê cười bò lăn bò càng mà ông không hiểu tại sao. Sau đó, một người trong phái đoàn nghiên cứu địa chất của ông đã giải thích cho ông hiểu: Thay vì phát âm chữ đỉa thì ông quên tiếng Việt nên phát âm như người ngoại quốc, chữ “đĩa” ông nói thành chữ “đĩ”. Người dân quê Việt Nam thấy ông chỉ tay vào bà vợ đầm mà gọi: “Con đĩ! Con đĩ!” thì họ không cười ông ta mới là chuyện lạ!

Hoàng Đức