Phái Yếu Mạnh Quá!

Đó phải chăng là một lời khen, hay như tiếng than, câu cảnh báo, phản ánh những mâu thuẫn nội tại ở người phụ nữ thời nay?

Khen. Cách đây khoảng nửa thế kỷ trở về trước, người phụ nữ Việt Nam khi bước lên "xe hoa" là như được hóa thành một kẻ khác. Nếu ở bên Tây, chị em chỉ bị "mất" họ thôi, còn ở ta thì "mất" cả tên. "Mất" họ nghĩa là lấy họ theo dòng họ nhà chồng. Còn "mất" tên là được dùng chung tên chồng.

Thí dụ: cô Lúa lấy anh Ngô thì nay cô được gọi là chị Ngô, rồi bà Ngô - cái chỉ dấu cho thiên hạ biết cô như vật sở hữu của anh Ngô rồi. Cả làng nhà chồng chả bao giờ biết cô Lúa là ai cả. Đó vừa như cái "đòn phủ đầu" để các ông chồng "dạy vợ từ thuở bơ vơ mới về", nhưng cũng như một biểu hiện cho sự lệ thuộc vào đàn ông ở người phụ nữ nước ta nó ghê gớm thế nào. Và tất cả cuộc sống của họ sau đó đã minh họa cho điều này. Vừa như "cái máy đẻ", nhưng vẫn phải lo nhà cửa bếp núc đủ thứ, việc đồng áng cũng không khác mấy đàn ông. Khi cha mẹ chết thì phải gào khóc rõ to vào, "lăn đường" [1] từ nhà ra mộ... để chứng tỏ cái đạo hiếu, không thì thiên hạ chê cười. Giỗ chạc thì chỉ được ăn dưới bếp, khá hơn tí thì ngồi nhà trên nhưng cũng chỉ "chiếu dưới" thôi. Còn cảnh thê-thiếp nữa, tức là chấp nhận làm vợ lẽ, hoặc chồng lấy thêm vợ hai, vợ ba... Vài ví dụ vậy, chứ còn vô vàn dẫn chứng, và tuỳ từng dân tộc, địa phương, vùng miền mỗi nơi mỗi vẻ.

Thế rồi có cách mạng, độc lập, chế độ XHCN ập đến. Xã hội thay đổi một thì chị em đổi đời mười. Những tập tục nói ở trên biến đi rất nhanh cùng cả nhiều phong tục tập quán đẹp đẽ. Và cải cách ruộng đất, được chia ruộng, được đi đấu tố địa chủ cường hào (răng đen váy đụp lại dám chỉ mặt dí đầu phú ông, quan xã mà mắng chửi té tát - chuyện cả 4000 năm lịch sử chưa bao giờ có được). Kíp đến là vào hợp tác xã, chuyện công điểm [2] , họp hành, cương vị... chị em đều được tham gia ngang với cánh mày râu. Lại còn nhiều đoàn thể nữa, nhất là có Hội Phụ nữ, luôn bảo vệ quyền lợi cho chị em để được bằng vai phải lứa với đàn ông. Thậm chí có những điều còn mới ở... "thì tương lai" thôi, nhưng đã có khẩu hiệu, sách báo, văn bản tuyên truyền cực mạnh nên chị em vẫn một lòng phơi phới tưởng như nó đang diễn ra. Không thể kể hết những thay đổi về tinh thần, cho cảm giác mạnh mẽ, tự tin, như bước chân thứ nhất giúp phụ nữ tiến lên sánh ngang nam giới - kẻ mà họ nghĩ là đã cướp mất của mình những quyền chưa hề có từ khai thiên lập địa đến giờ.

Tiếp đến là một cuộc "cách mạng thứ hai" góp phần giúp phái yếu bước cái chân thứ hai lên đỉnh cao sức mạnh. Đó là vật chất, có được nhờ nền "kinh tế thị trường". Không còn cảnh "cá mè một lứa" với những anh chàng bất tài, lười biếng nhưng vẫn cứ được hưởng lương đều nhau như ở chế độ "bao cấp" nữa, giờ chị em có thể làm bà chủ thuê mướn hàng nghìn kẻ "mạnh". Đơn giản vì ngót hai chục năm nay có kinh tế tư bản tư nhân, hàng hóa sản xuất, thu nhập của mọi người theo thị trường quyết định, không còn theo cái lối Nhà nước áp đặt, phân phối qua tem phiếu, bán rẻ nhưng không có mà mua, và lương lại cũng quá "rẻ" nữa. Mà chị em giờ được ăn học, có nhiều quyền hành ngang đàn ông, lại thêm biết tận dụng cái ưu ái với "phái đẹp", cái ưu tiên cho "phái yếu", thì đương nhiên khả năng làm kinh tế dễ ăn đứt đàn ông rồi. Đến như ở nông thôn, nghề làm lúa giảm dần, nhường chỗ cho nghề phụ, chăn nuôi, hoa màu... là những việc phụ nữ có thế mạnh (ít đòi hỏi sức vóc, cần nhiều tính bền bỉ, khéo léo). Những chị em lên thành phố làm công nhân cũng vậy, giờ đâu còn cảnh quai búa, thổi bễ như xưa, mà toàn là việc tinh xảo cần mềm mại uyển chuyển lắp ráp, đo chỉnh... Thế là các anh vai u thịt bắp chỉ có mà "xách dép" cho chị em thôi. Trong khi đó, những thay đổi về tinh thần của các chị vẫn mạnh thêm, nhưng thực hơn, thiên về phát triển cá nhân, bớt phải dựa dẫm vào tập thể như trước.

Mâu thuẫn. Thứ nhất là trong nội tại, ngay trong bản thân mỗi người phụ nữ sống trong xã hội mà nữ quyền được đề cao. Một mặt họ được (và phải) tỏ rõ là người "phụ nữ mới", tức là độc lập sống, suy nghĩ, nhưng mặt khác họ lại cảm thấy nếu vậy thì những thiên chức, bản tính phụ nữ trong họ mất đi nhiều, tỉ lệ nghịch với cái sức mạnh của mình. Họ thấy cuộc sống căng thẳng quá, lúc nào cũng như phải lên gân. Người xưa dạy "lạt mềm buộc chặt", thật là hợp với cái "vai" của phụ nữ thời nay, nhưng lại không dễ áp dụng chút nào. Nhiều chị em muốn "buộc chặt" nhưng lại bị "cứng" quá, không biết làm thế nào cho "mềm". Vậy là sinh đứt gãy, đổ vỡ. Lại có những chị em bẩm sinh rất có bản lĩnh, tài năng, thêm "thiên thời, địa lợi", nên thành đạt. Nhưng họ bị thiệt thòi là đàn ông nhìn vào chỉ có "kính" thôi, mà không dám... yêu (các anh bị chạm tự ái). Mặc dù nhiều khi rất cố phát triển những nữ tính khác như cười tươi, ăn nói nhỏ nhẹ, nhưng khổ nỗi là người ta cứ thấy tiện lấy... tiền làm thước đo mọi thứ. Thế là khó! Thứ hai là mâu thuẫn với lực lượng đang bị mất dần quyền lực - cánh mày râu. Các vị này từ chỗ nhận ra mình có vẻ bị coi thường, nên phát sinh vô vàn phương cách, cả có ý thức lẫn "vô thức", để níu kéo, giành lại nam quyền của mình. Nhẹ thì đá thúng đụng nia, "chiến tranh lạnh", nặng hơn thì "giận mất khôn", thượng cẳng chân hạ cẳng tay. Cao trào là các vị bắt đầu bí mật đi tìm những người đàn bà đích thực của mình mà họ cho là có "nữ tính", biết "trọng nhân tài" hơn. Thế là phái mạnh ngày càng yếu đi vì thêm cái tai tiếng giăng hoa, vũ phu (muốn chứng tỏ mình mạnh về... chân tay, chứ không phải cái đầu. Nên trong ly hôn, do bạo hành cũng chiếm đến 1/3 [3] ).

Phải nói là có rất nhiều khía cạnh sâu xa thuộc về lĩnh vực tâm sinh lý, xã hội mà đòi hỏi các nhà khoa học phải rất công phu và được mạnh dạn trao đổi thì mới có thể giúp giải bớt cái mối mâu thuẫn này. Cũng như để cho những Luật như Bình đẳng giới [4] , Phòng chống bạo hành trong gia đình... có tác dụng thực tế hơn, tránh những điều khoản chung chung mang tính động viên, tuyên truyền.

Than. Là về nỗi khổ của xã hội nói chung khi mà phái yếu lại có vẻ như mạnh quá. Bởi vì cái gì dù hay, dở, cũng có mặt trái của nó, nếu ta không nhìn trước ngó sau, lúc nào cũng phơi phới "tiềm tin chiến thắng" là rất dễ loá mắt mà vấp ngã.

Trước hết là khổ cho chính phái yếu. Như "cưỡi lưng hổ". Chị em được đánh giá là không thua kém gì đàn ông, được cho nhiều quyền hành quá mạnh (so với xưa), thế là đương nhiên phải chứng tỏ cái gì chứ, nếu không thì thành kẻ... "lạc hậu". Nhưng khốn nỗi là đâu có thể nhanh được, thói quen cả xã hội ăn vào máu hàng nghìn năm rồi, giờ mới có mấy chục năm, nó phải từ từ chứ. Đơn cử như: trong khi vẫn phải bận lo đẻ con này, phải cho con nó bú mớm nữa, mà kinh nhất là tháng nào cũng tự hành mình đến... đổ máu (hao tổn phải bằng mấy khủng bố bên I-rắk), thế thì làm sao rảnh tay để ra tranh giành lợi, quyền với các ông lộc ngộc được (các khoa học gia loay hoay mãi vẫn chưa nghĩ ra cách san bớt mấy cái khổ ải này cho cánh đàn ông). Vậy là gay rồi! Nên nhiều lúc chẳng việc nào làm được đến nơi đến chốn. Mà người trên "lưng hổ" rồi thì cứ phải ngậm tăm, cấm có dám kêu ca gì, làm cho người chưa được lên "cưỡi" vẫn thấy vừa tủi vừa ham.

Với phái mạnh, rất đơn giản, cái khổ là ở chỗ xưa nay các vị quen coi chị em như thuộc diện sở hữu của mình rồi, giờ thoắt cái lại thấy đã lên trên, không còn trong vòng tay. Vừa mất đi kẻ để sai khiến, mà đôi khi cần được vỗ về, săn sóc cũng khó quá. Thật khó chịu. Dần dà, nhiều anh sinh ra tự ti, tưởng mình kém cỏi. Ngược lại, có những anh phản ứng, đòi trở lại cái "thể chế" cũ. Có anh lại kiểu lúng... túng làm liều, kiếm tiền bất chấp nguy hiểm để thể hiện "bản lĩnh đàn ông". Thế là đời vào ngõ cụt thêm. Hoặc có những anh tuy kiếm tiền kém nhưng cái chữ nghĩa nó lại khá, một yếu tố vô cùng quan trọng dài lâu cho xã hội và gia đình, nhưng vẫn bị vợ coi là diện vô tích sự (vì cái thứ chữ nghĩa thời nay vẫn bị coi là rất rẻ, chưa kể nó còn phải chịu thêm đủ thứ bầm dập của bao nhiêu cuộc bể dâu nữa). Những anh này còn nhìn được nhiều điều sâu xa hơn, ví như: chị em hơi bị giống cái xe máy còm mà lại phải dấn hết ga hết số cho nhanh, rất nguy hiểm. Nhưng oái oăm thay, nhiều chữ mà ít tiền, quyền, mấy ai tin vào lời anh nói? Từ đó, những điều anh ta đem ra dạy con trẻ cũng "mất thiêng" đi, "trụ cột" lung lay, con cái hư hỏng, trật tự gia đình rối tung cả.

Cũng từ đây, một điều đáng lo hơn khi người đang "mạnh" lên và kẻ bị "yếu" đi cùng bị cuốn vào cuộc ganh đua thì người già và con trẻ dễ bị bỏ rơi. Người già khó thích ứng kịp với cảnh ngày càng cô độc và kém được tôn trọng (con dâu "phê bình" bố chồng xơi xơi chẳng hạn). Con trẻ thì dễ bơ vơ, bị phó mặc cho những môi trường thậm chí mong manh hơn - nhà trường, xã hội. Một khi gia đình tan vỡ, họ mới là những người phải gánh chịu hậu quả nặng nề mà sức chịu đựng lại rất kém.

Cảnh báo. Có vẻ như thế giới này đang thay đổi rất nhanh cái "cán cân quyền lực" giữa nam và nữ. Tựa câu nói "âm thịnh dương suy". Cái thay đổi đó có vẻ đi liền với xã hội công nghiệp và tiêu thụ. Nước ta chưa có cuộc điều tra xã hội học, nhưng ở Mỹ đã tính được, hiện có tới trên 50% phụ nữ ở tuổi lập gia đình nhưng đang sống độc thân (gồm người chưa có và người đã có gia đình nhưng tan vỡ). Vậy đương nhiên số đàn ông độc thân, dù không lớn bằng, nhưng cũng rất cao. Một thế giới đang ít đi rất nhanh những gia đình theo đúng nghĩa truyền thống, nhiều hơn những đứa con không cha, không mẹ. Mà một nguyên nhân quan trọng là từ những người phụ nữ có khả năng, thích, hoặc buộc phải sống độc lập, trong khi những người đàn ông đang phải cố quen dần việc bớt đi quá nhanh cái tâm lý cố hữu rằng mình là trụ cột gia đình. Những thiên chức của người phụ nữ rồi sẽ được chuyển dần sang cho đàn ông, cho máy móc và dịch vụ, họ sẽ được rảnh tay để thể hiện sức mạnh từ cái tưởng là yếu của mình.

Vậy phải chăng rồi sẽ trở lại một thời kỳ dần dần có nhiều hơn những gia đình đầy đủ vợ chồng con cái, có điều ở đó, người vợ mới là trụ cột của gia đình - hình thành nên một xã hội "mẫu hệ"? Mà kỷ nguyên này đang như một bước chuyển tiếp dữ dội, với hệ quả là gia đình - hạt nhân chính của xã hội - chỉ trong ngót một trăm năm thôi đã khác hẳn với nó suốt hàng nghìn năm trước (đảo lộn, kém bền chặt, tan vỡ... một trong những tác nhân chính cho những hệ lụy tha hóa đạo đức xã hội). Người phụ nữ đang mang cảm giác được giải phóng mạnh mẽ chưa từng có, từ cả hai mô hình xã hội - cộng sản và tư bản (khác hẳn phong kiến) - một cho họ viễn cảnh huy hoàng xa xăm, một bằng hấp lực hào nhoáng thực tại. Cảm giác đó có lẽ đã lấn át mối lo lớn, rằng họ đang phải đối mặt với một bài toán chọn lựa nan giải cho chính mình: đó là sự dung hòa giữa địa vị và trách nhiệm, gia đình và xã hội.

Nguyễn Hữu Vinh

[1] Tức là di chuyển bằng cách lăn trên đường như con lăn.
[2] Tựa như mức lương.
[3] Trong số 7372 vụ ly hôn/8 năm tại Hà Nội (Lao động Online 31-12-2006)
[4] 12-12-2006.